Agnes Koster en Peter Christiaans: duurzaam restaureren in de stijl van Zutphen.

Omdat het  nog niet fysiek bij elkaar kan komen, belichten we een aantal voorbeelden ‘op papier’. Leden van het kennisnetwerk D&I van het Gelders Restauratie Centrum en Monumentenwacht Gelderland vertellen over een aansprekend project. Peter van Bouwbedrijf Christiaans en Agnes van de gemeente Zutphen een project in de binnenstad toe.

Bouwbedrijf Christiaans

Het in 1937 opgerichte familiebedrijf Christiaans heeft op dit moment 20 vaste werknemers. Peter werkt er inmiddels alweer 30 jaar als aannemer en runt het samen met zijn twee broers. Hij is commercieel technisch directeur, wat betekent dat hij zich zowel met het verwerven van nieuwe opdrachten als met de directe uitvoering bezighoudt. “We zijn een echt familiebedrijf, in zowel monumenten als in de nieuwbouw, maar het meeste is restauratie en renovatiewerk,” vertelt Peter. “In dat complexe maatwerk ligt onze kracht; complexe werken passen ons goed. Soms kom ik in huizen die we in 1937 hebben gebouwd en die nu gerestaureerd moeten worden”.

Restauratie woningen en winkels in Zutphen

Agnes Koster is sinds 1998 werkzaam bij de gemeente Zutphen, die veel monumenten kent. Zij begon als medewerker ‘bouw en woningtoezicht’, in eerste instantie om de schreeuwerige reclame in de binnenstad aan te pakken, maar op dit moment houdt zij zich als ‘adviseur erfgoed en ruimtelijke kwaliteit’ vooral bezig met monumentenzorg. In de binnenstad staat een gebouwencomplex van zes panden, dat eigendom is van een Belgische ontwikkelaar. Die wilde vijf jaar geleden alleen de gevels opknappen en kwam zo in gesprek met Agnes. Tijdens de gesprekken ontstond het idee om, naast het opknappen van de gevels, de verdiepingen te verbouwen tot appartementen. Het project bestaat na restauratie uit negen woningen en vier winkelunits. Voor de uitvoering viel de keuze op bouwbedrijf Christiaans. Agnes: ‘We vinden de lokale binding belangrijk. Er is veel kennis van duurzaam bouwen en de lijnen zijn kort; dat is prettig samenwerken. Het project zal in juni 2021 klaar zijn.

Van gevel tot complete restauratie

In eerste instantie was de bedoeling alleen de gevels aan te pakken. Maar toen Christiaans samen met architect Ton Keijmel de verdiepingen in beeld bracht en een indeling maakte die recht doet aan de historische ‘percelering’ en waar zowel de woningen als winkels in werden aangepakt, werd iedereen enthousiast. Peter zegt daarover, “in tekeningen nemen we ook typisch Zutphense zaken mee, zoals bijv. de kozijnprofielen die hier altijd gebruikt worden”. Zo is het plan uiteindelijk uitgegroeid tot een project, dat deels monument en deels beschermd stadsgezicht is. Er kwamen een nieuwe indeling en compleet nieuwe gevels op de binnenplaats. Daarbij hoorde opbouw van de oude gevels, isolatie van wanden en dak, nieuwe installaties, stucwerk en schilderwerk.
Agnes: “mijn rol is vooral die van meedenken en beoordelen van het project als totaal. Voor de stad Zutphen zijn vooral de gevelaanzichten van belang.”  Peter:” Het was wel een uitdaging inzicht te krijgen in bestaande constructies. Het duurde een hele tijd voordat iedereen wist hoe de panden in elkaar zaten en hoe ze met elkaar verbonden waren. En er is per activiteit steeds een aparte vergunning nodig. Omdat van te voren niet alles vastligt, dien je ook scherp te zijn op de kostenbewaking en is veelvuldig afstemmen met de opdrachtgever nodig.”

Duurzaamheid en innovatie

“Ook duurzaamheid en innovatie hadden natuurlijk de aandacht, maar omdat het hier (gedeeltelijk) om een monument gaat, was niet alles mogelijk. Maar ze hebben hun best gedaan,” vertelt Peter. De aanwezige materialen, zoals balklagen en kloostermoppen, zijn zoveel mogelijk hergebruikt. De stenen zijn afgebikt en we hebben geprobeerd de energievraag zo klein mogelijk te maken, door  wand-, dak- en vloerisolatie met hoge isolatiewaarde toe te passen.” Agnes vult aan, “duurzaam is ook, dat we bestaande kubieke meters weer bewoonbaar hebben gemaakt en geen nieuwe kubieke meters hoeven te bouwen.”

Isolatie

Christiaans werkte met Faay ‘Wall-in-one’-voorzetwanden. Dit zijn wandpanelen met een kern van PIR, die daarna zijn afgestukt. Het metselwerk is met kalkspecie uitgevoerd.. “Door met kalkspecie te werken wordt het dampopen gehouden” zegt Peter.  “Voor de dakisolatie is ook een hoogwaardige PIR-isolatieplaat met 2-zijdige aluminiumcachering toegepast, waarbij we het oude dakbeschot hebben kunnen behouden. Door de brede goten was het mogelijk van buitenaf te isoleren. Daardoor kun je de detaillering behouden. Aan de binnenzijde kun de mooie oude spanten nog zien. Naast isolatie is ventilatie van groot belang. Achter de wanden moet je zorgen voor trek. Op die plaatsen moet je de kozijnen aan de buitenzijde dus niet afkitten.”

Beglazing en installatietechniek

In de panden zijn gedeeltelijk nieuwe ramen aangebracht. In de historische voorgevel heeft Christiaans Stolker Monuglas toegepast. Dat is extra dun, isolerend, dubbel glas. “Dat werk je af een polymeer kit (Monustop), die je een stopverf-uiterlijk geeft,” licht Peter toe. De nieuwe kozijnen op de binnenplaats zijn voorzien van HR++ glas. In het begin hebben we bekeken of we de woningen aardgasvrij konden maken door warmtepompen op het dak toe te passen. Maar omwonenden hebben daar bezwaar tegen ingediend, vanwege de mogelijke geluidsoverlast. Daarom zijn we op gas overgestapt. De woningen zijn echter zo goed geïsoleerd dat het wel had gekund,“ zegt de aannemer glimlachend.

Wat zou je anderen willen meegeven, als zij zo’n soort project moeten uitvoeren?

“Ik denk dat je je heel goed in het project moet verdiepen. Je hebt hiervoor zowel technische als constructieve kennis voor nodig. Daarbij dien je inventief en creatief te zijn. Ik heb gelukkig veel kunnen sparren met architect Ton Keijmel. In het archief van de gemeente Zutphen was bijvoorbeeld geen berekening terug te vinden van het toegepaste staal. We hebben alles, samen met een lokale constructeur, opnieuw berekend, om zo te weten of je nieuwe gevels zou kunnen plaatsen of iets kon weghalen. Verder is het van belang om veel te communiceren met je opdrachtgever. Je moet goed afstemmen wat er moet en wat er kan. Er zit namelijk altijd een spanningsveld tussen kosten en kwaliteit.”

Wat is, als je terugkijkt, het meest leerzame aan dit project?

Peter denkt even na en zegt dan, “ik ben gewend veel zelf te doen, wat betekent, dat er ook veel verantwoordelijkheid bij mij ligt. Dat kan je kwetsbaar maken. Het is vaak wel handig om het zelf te doen maar ik vind het ook leuk om te delen. Dat zou ik misschien meer kunnen doen. Ik zou graag de opgedane kennis en ervaring nog meer willen overdragen op de jonge generatie.”